درخت کریسمس | افسانه ها و تاریخچه

با آمدن زمستان گویی زنگ آخر به صدا در می آید؛ زنگی که خبر از پایان سال می دهد. ولوله ای به جان همه میفتد تا خود را برای آغاز سال نو آماده کنند و به بهترین شکل به استقبال روزها و ماه های پیش رو بروند. ما ایرانی ها بنا به سنت های خود در روزهای پایانی اسفندماه، بساط سفره هفت سین را آماده می کنیم؛ اما این مقدمات در میان هموطنان مسیحی متفاوت است. آن ها طبق آیین قدیمی خود درخت کریسمس را آذین بندی می کنند، این درخت همچون نگینی زمردین است که در فضای بی روح زمستانی، در کوچه و خیابان و خانه ها می درخشد و آمدن روزهای سبز بهاری را نوید می دهد. بدون شک سَروهای کریسمس با تزیینات رنگارنگ و آویزهای جذاب شان، از محبوب ترین نمادهایی هستند که خبر از آمدن سال جدید می دهند.

خیلی از ما با دیدن درخت های درخشان کریسمس با شوق فراوان غرق در رنگ های قرمز، سفید و طلایی تزییناتشان می شویم و به سرعت عکس یادگاری با آن ها می گیریم تا این زیبایی خارق العاده را همیشگی کنیم. اما به راستی تا چه حد از درخت کریسمس می دانیم؟ دلیل برپایی این درخت در خانه ها و تزیین آن ها چیست؟ چرا مسیحیان باید این نماد را برای آغاز سال نو انتخاب کنند؟ امروز با هم کمی بیشتر با این سمبل جذاب و زیبا آشنا می شویم و در چرایی آن کندو کاو می کنیم. با کارناوال همراه باشید.

آشنایی با درخت کریسمس

کریسمس جشنی بین المللی، ویژه پیروان دین مسیحیت است که همه ساله همزمان با آغاز سال نوی میلادی برگزار می شود. این ضیافت دوست داشتنی از تاریخ ۲۴ یا ۲۵ ماه دسامبر (۳ و ۴ دی) آغاز شده و حدود ۱۲ روز به طول می انجامد. بر سر تاریخ دقیق شروع این جشن اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ البته چند سالی ست که بزرگان مسیحیت تصمیم گرفتند که ۲۵ دسامبر آغاز کریسمس باشد و از آن پس به صورت رسمی همین تاریخ مدنظر قرار می گیرد؛ با این حال باز هم دیده می شود که در برخی کشورها روز ۲۴ دسامبر را زمان اصلی این جشن می دانند.

چند ماه پیش از فرا رسیدن جشن کریسمس همه در تب و تاب اند تا خود را برای آغاز سال نو آماده کنند. یکی از مهم ترین کارها، پیش از فرارسیدن کریسمس، تزیین خانه هاست که آمدن سالی نو و این جشن بزرگ را نوید می دهد. همه آذین بندی های سبز، قرمز، طلایی و سفید کریسمس را دیده ایم و این جشن را با آن ها می شناسیم؛ درخت سبز سرو و کاج هم از اجزای مهم این جشن به حساب می آیند که شرکت کننده های این میهمانی بین المللی با شور و شوق فراوان به تزیین این درخت ها می پردازند.

پیش از آغاز کریسمس درخت های سرو، کاج و در برخی مواقع بلوط را با وسایل مختلف می آرایند. این روزها از شکلات و آب نبات های رنگی، چراغ های کوچک، ستاره، فرشته، گل سرخ، روبان، شیرینی و... استفاده می کنند تا درخت ها جذاب تر به نظر برسند. به طور کلی وسایلی را به کار می برند که نشان دهنده آغاز بهار، شادی و تولد حضرت مسیح باشد. در سال های ابتدایی وجود درخت کریسمس آن را با شمع تزیین می کردند تا نشانی باشد از تولد حضرت مسیح و روشن شدن دنیا به دلیل وجود او؛ اما با پیشرفت تکنولوژی و حوادثی که بر اثر روشن کردن شمع به وقوع پیوست، چراغ های ال ای دی جای شمع ها را گرفتند. حتا امروزه به دلیل سخت بودن حمل و نقل درختان طبیعی در شهرهای پر جمعیت، از درخت مصنوعی نیز استفاده می کنند این درخت های مصنوعی با پی‌وی‌سی ساخته می شوند و طرفداران بسیاری هم دارند. 

همچنان ما را همراهی کنید تا با تاریخچه و دلایل وجود درخت کریسمس و تزیینات جذاب آن بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه درخت کریسمس

از دیرباز درختانی که در طول زمستان، سبز و با نشاط باقی می ماندند برای مردم اهمیت زیادی داشتند. گفته می شود که در دوران باستان شاخه هایی از این درخت ها را روی در و پنجره های خانه ها وصل می کردند تا طراوت و سرزندگی آن ها وارد زندگی مردم شود. به همین خاطر است که در تصاویر قدیمی شاهدیم که گاهی درخت کریسمس به صورت وارونه از سقف آویزان می شد و حتا آن ها را با زنجیر میانه اتاق ها آویزان می کردند تا به عنوان لوستر عمل کند. به مرور زمان در برخی از کشورها این اعتقاد رواج یافت که وجود شاخه و برگ های سبز در طول زمستان شیاطین و جادوهای پلید را دور می کند بنابراین شاخه و برگ و درختان سرسبزی چون صنوبر، سرو، کاج و... جایگاه بالاتری در بین مردم به دست آورند.

در طول تاریخ درختان سبزِ زمستانی، معانی مختلفی برای خود به دست آوردند مثلا آن ها را نمادی برای زندگی همیشگی به همراه خداوند دانستند یا گاهی فقط به جنبه تزیینی آن توجه کردند. هنوز هم به صورت دقیق مشخص نیست که استفاده از درخت کریسمس از چه تاریخی رواج یافت؛ اما منابع معتبر تاریخی در حدود 1000 سال پیش را عنوان می کنند. به احتمال زیاد اولین بار در بریتانیا از درخت کریسمس استفاده شد؛ برخی منابع هم آلمان یا جمهوری لتونی را به عنوان زادگاه درخت کریسمس معرفی کرده اند.

جالب است بدانید که برخی از تاریخ شناسان بر این عقیده اند که از حدود 1600 سال پیش درخت کریسمس گرامی داشته می شد؛ اما ارتباطی به دین میسحیت نداشت و مربوط به مصریان باستان، چینی ها و یا عبرانیان (1) بوده است. حتا شواهدی به دست آمده که بت پرستانی ساکن در اسکاندیناوی از درخت های سرو در طول زمستان استفاده می کردند پس این امکان نیز وجود دارد که درخت کریسمس از ادیان دیگر وارد مسیحیت شده باشد. در چند کتاب تاریخی نیز آمده که در قرون وسطی از درختی استفاده می شد که با نام "درخت بهشت" معروف بوده است.

به دلیل این که بیشتر با تاریخ درخت کریسمس آشنا شوید، وجود آن را در برخی کشورها بررسی می کنیم:

گرجستان: گرجی ها درخت کریسمس سنتی خود را دارند که با نام چیچیلاکی (Chichilaki) شناخته می شود. این درخت را با شاخه های خشک شده درخت های فندق یا گردو می سازند. چیچیلاکی ها ارتفاعی بین 20 سانتی متر تا 3 متر دارند. گرجی ها معتقدند که درخت شان باید شبیه به ریش سَنت بازیل قیصریه باشد. بازیل اسقف اعظمِی بود که در شهر قیصریه واقع در آسیای صغیر یا همان ترکیه می زیست و برای گرجی ها جایگاه والایی دارد. در بسیاری از کشورها روز نخست ژانویه (12 دی) به عنوان سالروز سنت بازیل گرامی داشته می شود.

لهستان: لهستانی ها به داستانی بسیار کهن اعتقاد دارند که در آن فردی خیر خواه، تکه ای از شاخه صنوبر یا سروِ تزیین شده را از سقف خانه آویزان می کرد و می گفت که این شاخه ها قدرتی جادویی دارند. این رسم آن قدر ادامه یافت که در حدود قرون هجدهم و نوزدهم، شاخه ها با درخت کریسمس جایگزین شدند.

استونی، لتونی و آلمان: آداب و رسوم تزیین درخت کریسمس ممکن است به جشن های کریسمسی باز گردد که در دوران رنسانس در شمال آلمان و لتونی بر پا می شدند. مدارک بسیاری وجود دارد که بنابر آن ها در لتونی در سال های 1441، 1442، 1510 و 1514 میلادی درخت کریسمس به صورت امروزی تزیین می شد. گفته می شود که اهالی لتونی این درخت های تزیین شده را در اغلب جشن هایشان به کار می گرفتند و اطراف آن به رقص و پای کوبی می پرداختند؛ اما این درختان به نسبت درخت های کریسمس امروزی کوچک تر بودند. جالب این که در آلمان و در قرن هجدهم برای شاد کردن سربازان ارتش در سربازخانه ها درخت کریسمس قرار می دادند و این کار به مرور در سراسر شهرها رواج پیدا کرد. یکی از دلایلی که ارتش آلمان از محبوبیت بالایی در این زمان برخوردار بود، وجود همین درخت ها و اهمیت دادن به وضعیت سربازان بوده است.

از قرن نوزدهم استفاده از درخت کریسمس در میان اشراف از محبوبیت والایی برخوردار شد و به شدت در اتریش، دانمارک و فرانسه مورد استفاده قرار گرفت. به مرور استفاده از درخت تزیین شده کریسمس بین اقشار پایین تر جامعه هم رواج پیدا کرد و همان طور که امروز می بینید در تعطیلات کریسمس در کوچه و خیابان ها نیز به چشم می خورند. کهن ترین تاریخی که از استفاده این درخت در آمریکا در دست است سال 1836 میلادی‌ست. در کتاب های رمان و داستان های کوتاه قرن نوزدهم آمریکا، اشاره های متعددی به درخت کریسمس شده که هنوز هم موجود هستند. در این داستان ها آمده که گاهی از درختان سیب، گیلاس و ... و شاخه های آن ها هم استفاده می کردند.

روسیه: کریسمس در روسیه با مشکلات زیادی رو به رو بود و پس از انقلاب کبیر هم به صورت قانونی ممنوع اعلام شد زیرا سران روس این جشن و به خصوص درخت کریسمس را نماد سکولاریسم یا جدایی دین از سیاست می دانستند؛ اما در سال 1935 میلادی کریسمس را با یک درخت سبز صنوبر جشن گرفتند و از آن پس آرام آرام وجود این درخت در روسیه هم رونق پیدا کرد و تعطیلی های سال نو نیز شامل روسیه شد.

 در این زمان ضیافت بزرگ کریسمس در اقصی نقاط دنیا رو به گسترش داشت و در اروپا نیز همه ساله بر پا می شد، در آمریکا هم پس از ساخت و پخش برنامه ای تلویزیونی به نام کریسمس چارلی براون (Charlie Brown Christmas) در سال 1965 حسابی محبوب شده بود. اکثر آمریکایی ها در قرن نوزدهم درخت کریسمس را بسیار عجیب و غریب می دانستند. مهاجران آلمانی که حدود سال 1747 به پنسیلوانیا رفته بودند رسم تزیین درخت کریسمس را با خود به این سرزمین برده بودند؛ اما استقبال زیادی از آن نشد. با این حال در سال 1830 در اغلب محله های پنسیلوانیا می شد درخت های کریسمس را پیدا کرد؛ اما باز هم آمریکایی ها به آن توجهی نداشتند و آن را نماد بی دین ها یا همان آیین پگانیسم باستانی می دانستند.

پژوهش های تاریخی نشان داده اند که از دوران باستان و زمانی که برخی قبیله ها به پاگانیسم (2) معتقد بودند از درختان سبز در طول زمستان استفاده می شد و در طول انقلاب زمستانی برای تزیین خانه ها از شاخه و برگ درخت ها استفاده می کردند. جالب این که حتا شواهدی به دست آمده که رومی ها در عبادتگاه های شان برای تزیین محیط، درخت های سبز به کار می بردند. اسناد بسیار معتبری وجود دارد که طبق آن ها رومی ها در جشن ساتورنالیا که یکی از بزرگترین جشنواره های آنان بود نیز از این درخت استفاده می کردند؛ اما حالا مسیحیان این درخت های سرسبز را به نوعی نماد زندگی ابدی با خداوند می دانند.

پاورقی

1- عبرانیان: لفظی است که 34 بار در انجیل عبری از آن یاد شده و آن را مترادف با بنی اسراییل می دانند.

2- پاگانیسم: به مجموعه ادیان چندخدایی گفته می شود که در دوران باستان بین قبیله های متعددی رواج داشت.

اولین درخت کریسمس دنیا در بریتانیا

به دلیل این که بریتانیا نقش مهمی در تاریخچه درخت کریسمس و رواج آن در جهان داشت در این قسمت به صورت مفصل تر به تاریخچه این رسم در بریتانیا می پردازیم. شواهد تاریخی حاکی از آن هستند که در سال 1832 در خانواده سلطنتی بریتانیا درخت کریسمس کوچکی تزیین شد. خاندان سلطنتی این درخت را در اتاق کودک شان قرار داده بودند تا سرگرمی جالبی برای دختر کوچک خانواده باشد. در مجله ای که در سال 1832 به چاپ رسید آمده که پرنسس 13 ساله بریتانیایی در رابطه با این درخت چنین گفته است:

بعد از شام همه به اتاق نشیمن رفتیم. آن جا دو میز گرد داشتیم که در دو طرف آن ها دو درخت کریسمس زیبا قرار داده بودند. درخت ها را با قند و شمع تزیین کردند و دور تا دورش هدیه هایی قرار داشت.

این نوشته نشان می دهد که درخت کریسمس در نقاط مختلف خانه های اشرافی بریتانیایی از سال 1832 به چشم می خورد. بعد از این که ویکتوریا با عموزاده آلمانی خود، پرنس آلبرت ازدواج کرد، استفاده از درخت کریسمس رواج بیشتری یافت و به دنبال آن ها اقشار متوسط جامعه هم به تزیین درخت های کریسمس پرداختند. در برخی کتاب هایی که در سال 1846 به چاپ رسیده بودند چنین آمده است:

همه جا شلوغ است زیرا همه در حال آماده کردن درخت های کریسمس هستند.

از سال 1847 در نوشته های معتبر مختلفی ذکر شده که پدر و مادرها به همراه فرزندان شان برای تهیه و آماده کردن درخت کریسمس تلاش می کردند. در همه این اسناد این نکته هم به چشم می خورد که در سال های ابتدایی، تزیین درخت کریسمس مخصوص خانواده های ثروتمند بود و آن ها اعتقاد داشتند وجود چنین درختی فضا را رمانتیک و عاشقانه جلوه می دهد. در سال 1906 مدیران یک موسسه خیریه در بریتانیا تصمیم گرفتند که کودکان فقیر را هم در لذت داشتن یک درخت کریسمس شریک کنند. آن ها می گفتند که در محله های فقیرنشین هیچ درخت کریسمسی پیدا نمی شود و این موضوع بسیار دلخراش است به همین خاطر با حمایت این موسسه، درخت هایی تزیین شده در کوچه و پس کوچه های محله های فقیرنشین قرار داده شد. از سال 1920 به بعد وجود درخت کریسمس در همه شهرهای بریتانیا رواج پیدا کرده بود. در سال 1933 واردات درخت کریسمس به انگلستان با محدودیت هایی مواجه شد به همین خاطر انگلیسی ها تلاش کردند تا خودشان درخت هایی را بکارند. ازدیاد کاشت درخت باعث پیشرفت میزان تولید و بهتر شدن وضعیت اقتصادی بریتانیا در قرن بیستم شد. آمارها نشان می دهند که در سال 2013 در بریتانیا حدود 8 میلیون درخت کریسمس پرورش داده شدند.

با همه این توصیف ها و با توجه به این که اسناد به دست آمده حاکی از این موضوع هستند که خاندان سلطنتی بریتانیا درخت کریسمس را میان جهانیان رواج دادند ولی اهالی شهرهای تالین در استونی و ریگا در لتونی ادعا می کنند که آن ها ابداع کننده درخت کریسمس بوده اند. تالینی ها می گویند که در سال 1441 درخت کریسمس داشتند و ریگایی ها سال 1510 را بیان می کنند؛ اما این نکته مشخص است که پیش از سال 1830 هیچ درخت کریسمسی به بریتانیا وارد نشده بود و از سال 1841 هم به صورت جامع در این کشور و سپس سراسر اروپا رواج یافت. حتا نقاشی های متعددی از وجود این درخت در سال 1848 وجود دارند که از قلعه وینزِر در شهر وینزر، شهرستان بارکشر انگلستان به دست آمده اند.

همان طور که می بینید مردمان کشورهای مختلف خود را مخترع درخت های سرو تزیین شده می دانند، بد نیست بدانید که یک نویسنده ناشناس در سال 1605 چنین نوشته است:

درخت کریسمسی در جنوب آلمان ساخته شد. درخت هایی را در پارک ها نصب کردند و بر روی آن ها گل های کاغذی، سیب، فویل های طلایی، شیرینی و غیره قرار دادند.

باید بدانید که وجود درخت کریسمس در انگلستان هم ماجراهایی بیش از آن که ما بیان کردیم دارد و درباره ملکه شارلوت و ویکتوریا افسانه های متعددی روایت می شود که روش های آشنایی این دو فرد بزرگ را با درخت کریسمس بیان می کنند؛ برخی می گویند این ملکه ها به کودکان علاقه مند بودند و برای آن ها در خیابان ها سرو تزیین کردند و بعضی می گویند تزیین کاج، کاری سلطنتی بوده و آن ها به فکر شکوه پادشاهی خودشان بودند. در هر صورت تعداد این داستان ها آن قدر زیاد است که در این جا امکان بیان همه آن ها وجود ندارد.

افسانه های درخت کریسمس | جدال حقیقت و دروغ

در رابطه با کریسمس و چگونگی به وجود آمدن و آداب آن حرف ها و افسانه های گوناگونی وجود دارد که در اینجا چند مورد از آن ها را مرور می کنیم:

افسانه مارتین لوتر

مارتین لوتر کشیشی اهل آلمان بود که در قرن شانزدهم می زیست. مارتین یک شب قبل از آغاز سال نوی میلادی، زمانی که از یک جنگل سرد زمستانی عبور می کرد، از لا به لای درختانِ کاج، ستاره های آسمان را به تماشا نشست. این کار برای او بسیار جالب و دلنشین بود تا اندازه ای که باعث شد، به خانه برود و همراه فرزندانش به جنگل بازگردد تا یک درخت کاج را به خانه بیاورند. او می خواست صحنه زیبایی که در جنگل دیده بود را با یک کاج در خانه اش دوباره از نو بیافریند. به همین خاطر برخی معتقدند که او پایه گذار اولین درخت کریسمس در دنیاست؛ اما این طرز فکر با مستندهای تاریخی هم خوانی ندارد.

افسانه سنت بونیفاس

یکی دیگر از داستان های درخت کریسمس به فردی به نام سِنت بونیفاس بر می گردد که اهل انگلستان بود. او برای یک سفر مهم خانه اش را به مقصد آلمان ترک کرد. سفر او از این جهت اهمیت داشت که سِنت می رفت تا آلمانی ها را به دین مسیحیت تشویق کند. در این سفر به کافه ای بر می خورد که در آن گروهی از افراد بی دین قصد داشتند زندگی یک پسر جوان را به جرم پرستش درخت بلوط پایان دهند. او وارد جدال می شود و پیشنهاد می کند حالا که وجود یک درخت آن قدر مهم است، به جای قربانی کردن جوان درختی را قطع کنند تا او هم ادب شده و مشکل هر دو گروه برطرف شود. پیشنهاد وی پذیرفته شد و برای یادبود این اتفاقِ جالب، درختِ قطع شده را تزیین کردند و در کافه گذاشتند تا یاد سِنت بونیفاسِ مسیحی زنده نگه داشته شود زیرا او جان یک جوان را نجات داده بود.

در اوایل قرون وسطی نیز افسانه ای رواج یافت که این مضمون را داشت: هنگامی که مسیح مقدس متولد شد ناگهان همه درخت ها که در خواب زمستانی به سر می بردند برف و یخ را کنار زدند و از نو شکوفا شدند. ژرمن ها که در شمال اروپا می زیستند به این افسانه رویکرد جدیدی داشتند، آن ها می گفتند که این افسانه نوعی نماد در خود دارد و منظور از آن این است که مسیح آمد تا همه ادیان بت پرستانه را از میان ببرد زیرا درخت کریسمس هم نمادی از بی دین ها بود.

شاید به مرور زمان و تغییر داستان ها، بسیاری از این افسانه ها کودکانه به نظر برسند، بدون شک در روایت این داستان ها حقیقت و دروغ در کنار هم قرار گرفته اند. آن چه بدون شک از صحت آن مطمئن هستیم، استفاده ملکه ویکتوریا (ملکه انگلستان) در سال 1846 از درخت کریسمس بوده است. گفته می شود که مشوق او در این کار، شاهزاده آلبرت همسر آلمانی ملکه بوده است. علت این کار نیز علاقه وی به شکل و شمایل درخت و حمایت از دین مسیحیت ذکر شده است، از سال 1846 به بعد به دلیل حمایت ملکه از درخت کریسمس، این رسم در اروپا رواج یافت.

قدیمی ترین درخت کریسمس

شواهد نشان می دهند که قدیمی ترین درخت کریسمس در کشور لتونی و در میدان شهر ریگا واقع شده بود که قدمت آن به سال ۱۵۱۰ باز می گردد زیرا در این میدان سنگ نوشته ای وجود دارد که همین موضوع را بیان می کند. برخی افسانه مارتین لوتر را نیز به همین مکان نسبت می دهند و می گویند این همان درختی ست که او برای اولین بار به خانه اش برد. اما این درخت در لتونی بود و مارتین در آلمان زندگی می کرد، همین تناقض سبب شد تا این ادعا را بی اساس بدانند. در هر صورت هم اکنون تندیسی از این درخت در ریگا ساخته اند که روی آن به هشت زبان نوشته شده: "اولین درخت سال نو در ریگا، سال ۱۵۱۰".

انواع درخت های کریسمس

شاید جالب باشد که بدانید در سراسر دنیا از درخت های مختلفی به عنوان درخت کریسمس استفاده می شود. همه تلاش می کنند از گیاهانی استفاده کنند که شاخه یا تیغ های تیزی نداشته باشند و حمل آن ها نیز دشوار نباشد. بعضی ها برای راحتی شان، درختی را در گلدان می کارند و تا چند سال از همان به عنوان درخت کریسمس استفاده می کنند. تغییرات اقلیمی و آب و هوا نیز باعث شده تا نتوان یک نوع درخت خاص را در سراسر دنیا پرورش داد. در اینجا نگاهی داریم به برخی از گیاهانی که در کشورهای مختلف به عنوان درخت کریسمس استفاده می شوند.

مناطق شمالی اروپا: نوئل نروژی، نراد نقره ای، نراد قفقازی، نراد اصیل، کاج اسکاتلندی، کاج چتری، کاج سوئیسی.

آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی: نراد بالسام، صنوبر داگلاس، نراد فریزر، نراد بزرگ، نراد اصیل و سفید، کاج کلرادو، کاج اسکاتلندی، کاج مطبق و...

در گذشته برای تهیه درختان کریسمس به جنگل های انبوه می رفتند؛ اما حالا همه ساله درختانی ویژه کریسمس در زمین های کشاورزی کاشته و عرضه می شوند. شاید ندانید اما برای این که یک درخت کاج حدودا دو متر شود چیزی بین 8 تا 12 سال زمان لازم دارد که این مدت بنابر خاک، نوع آب دهی، کیفیت کاشت، آب و هوا و... کم و زیاد می شود.

اولین بار در قرن نوزدهم در کشور آلمان از درخت مصنوعی برای کریسمس استفاده کردند. این کار به معنای جلوگیری از تخریب جنگل ها انجام شده بود. از سال 1920 فروش درخت های مصنوعی که تزییناتی از پیش تعیین شده داشتند رواج یافت و با استقبال عمومی مواجه شد. در سال 1930 اولین شرکت ساخت درخت مصنوعی به نام آدیس براش (Addis brush) در آمریکا آغاز به کار کرد. پس از مدتی درخت هایی از جنس آلومینیوم هم وارد بازار شدند که در شیکاگو ساخته می شدند. در ساخت درخت های مصنوعی تلاش کردند تا از پلاستیک های بازیافتی استفاده شود همچنین سازندگان این درخت ها سعی می کردند تا از فیبرهای نوری برای تزیین اجناس شان استفاده کنند تا مشتری های بیشتری را به سوی خود بکشانند.

نگاهی به تزیینات درخت کریسمس

در گذشته این موضوع که چه درختی برای کریسمس استفاده شود، خیلی اهمیت نداشت و تنها به سبز بودن گیاه در طول زمستان توجه می شد. معتقدان، درخت های شان را با شمع روشن می کردند تا نور و طراوت را به خانه های خود بیاورند. در قدیم سعی می شد که از چندین روز پیش از آغاز سال نو، درختان کریسمس را آماده کنند و اعتقاد داشتند که اگر در خانه ای چنین درختی وجود نداشته باشد شوربختی به آن وارد می شود و تمام سال دامان صاحبان خانه را می گیرد.

این روزها آن قدر مسیحیان برای فرا رسیدن جشن کریسمس اشتیاق دارند که دیده شده از هالووین تا کریسمس در حال خرید وسایل تزیینی گوناگون و درخت های کوچک و بزرگ برای محیط زندگی خود باشند. از دیرباز رسم بر آن بود که درخت ها را در 24 دسامبر در سراسر شهرها قرار می دادند و این گیاهان تا 7 ژانویه (18 دی ماه) در جایگاه خود باقی می ماندند و پس از این تاریخ همه با کمک یک دیگر درخت های کریسمس را جمع می کردند. گفته می شود که کاتولیک های رومی درخت های خود را تا تاریخ 2 فوریه (14 بهمن) نگه می داشتند. این تاریخ در کشورهای مختلف بنابر سنت های مردم تغییر می کرد؛ ولی حالا تاریخ دقیقی برای این کار مشخص نمی شود.

بعد از آن که درخت کریسمس انتخاب شد، نوبت به بخش اصلی داستان می رسد؛ تزیینات آن که خود داستان های بسیاری دارد. بدون شک در طول تاریخ از ابزار و وسایل مختلف و متعددی برای زیباسازی درخت کریسمس استفاده می کرده اند؛ اما ما در این بخش به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم.

ستاره یا فرشته: بر فراز درخت سبز کریسمس باید یک فرشته و یا یک ستاره قرار داشته باشد. این ستاره نشان دهنده تولد حضرت عیسی و روشنایی وجود وی و فرشته هم نماد جبرئیل، یکی از فرشتگان مقرب خداوند است.

خوراکی ها: برای زیباتر کردن درخت کریسمس از نعناع، شکلات، آب نبات، شیرینی، پشمک و... نیز استفاده می کنند. دلیل مشخصی برای وجود هر یک از این خوراکی ها وجود ندارد؛ اما به صورت کلی می توان گفت که برای وفور نعمت، صلح و شادی، آن ها را روی درخت قرار می دهند.

گوی های شیشه ای: گوی های شیشه ای و رنگارنگ نیز از جمله جذابیت های درخت کریسمس به شمار می آید. ابتدا آلمانی ها برای زیباتر کردن درخت های شان از بطری های شیشه ای خالی استفاده کردند و این کار بین اهالی دیگر سرزمین ها نیز گسترش یافت و این بطری ها آرام آرام جای خود را به گوی های رنگی دادند. امروزه این گوی ها در طرح های بسیار گوناگونی به فروش می رسند.

گل: استفاده از گلدان هایی با گل های قرمز و سبز در کنار درخت کریسمس از سال های دور رواج داشت، هنوز هم افراد زیادی گل های رنگارنگی را در کنار این درخت قرار می دهند و یا حتا روی درخت ها از گل برای تزیین استفاده می کنند.

دانه های برف: دانه های ریز و مصنوعی برف نیز در زیباتر کردن درختان کریسمس نقش به سزایی دارند. در سال 1800 از روبان های سفید رنگی در این تزیینات استفاده شد تا درخت ها رنگ و بویی از زمستان را هم داشته باشند. با گذشت زمان دانه های مصنوعی برف هم به درخت های کریسمس راه پیدا کردند و حالا جزوی اصلی از این تزیین ها هستند.

چراغ: در ابتدا برای روشن کردن درخت ها از شمع استفاده می شد؛ اما به دلیل دردسرهایی که شمع ایجاد می کرد رفته رفته چراغ های ال ای دی جای آن ها را گرفتند.

عروسک ها: گاهی عروسک های گوناگونی هم روی درخت کریسمس نصب می کنند که بنابر سلیقه صاحبان درخت مضامین مختلفی دارند برای مثال بعضی ها عروسک های آدم برفی آویزان می کنند و برخی خرس یا حیوانات دیگری را.

عنکبوت: گاهی در تزیینات کریسمس تارهای نازک نقره ای رنگ عنکبوت نیز به چشم می خورند، البته تارهایی که مصنوعی هستند و از الیاف نازک ساخته شده اند. این نوع تزیین در اوکراین رواج دارد؛ اما در برخی کشورهای دیگر نیز به چشم می خورد. ماجرای وجود عنکبوت در درخت ها از این قرار است که آن ها معتقدند که وجود عنکبوت روی درخت نشانه موفقیت است و افسانه های متعددی را هم در این زمینه بیان می کنند به همین خاطر دیده می شود که حتا از عنکبوت مصنوعی هم برای زیبا کردن درخت های شان استفاده کنند.

حالا درخت کریسمس محبوبیت زیادی در بین جهانیان پیدا کرده است، آمارها نشان می دهند که سالانه بیش از 36 میلیون درخت کریسمس در آمریکا و بیش از 60 میلیون اصله در اروپا تولید و عرضه می شوند. این روند آن قدر ادامه داشت که در سال 2007 ایالات متحده آمریکا 17.4 میلیون درخت مصنوعی فروخت.

حقایقی جالب درباره درخت کریسمس

با این که حرف و حدیث های بسیاری در رابطه با کریسمس و درخت معروف آن وجود دارد، ما تعدادی از حقایق جالب را در رابطه با درخت کریسمس برگزیدیم تا با هم مروری بر آن ها داشته باشیم.

• تزیین درخت کریسمس از حدود سال 1890 محبوبیت پیدا کرد و پیش از آن اهمیت زیادی نداشت.
• آمریکایی ها در سال های ابتدایی استفاده از درخت کریسمس آن را از سقف ها آویزان می کردند.
• آمریکایی ها با الگوبرداری از آلمانی ها از سیب، آجیل و کوکی به وفور در تزیینات درخت های شان استفاده می کردند.
• در سال های ابتدایی رواج درخت کریسمس اهالی کلیساها به شدت با وجود آن مخالف بودند و آن ها را نشانه بت پرستی می دانستند.
• در سال های اولیه که رواج درخت های کریسمس در آمریکا، آمریکایی ها معتقد بودند که باید هدیه ها را از درخت آویزان کرد و آن ها را زیر درخت قرار ندادند.
• درخت های کریسمس می توانند به شدت خطرناک باشند زیرا با چراغ های الکترونیکی تزیین می شوند و جنسشان از چوب است به همین خاطر باید نکات ایمنی را تا حد ممکن رعایت کرد تا از آتش سوزی جلوگیری شود.
• در نیویورک مکانی به نام میدان مدیسون (Madison Square) وجود دارد که از سال 1912 در آن کریسمس را جشن می گیرند و درخت بزرگی را تزیین می کنند.
• بعد از کریسمس برخی از باغ وحش ها پذیرای درختان کریسمس هستند و آن ها را به حیوانات شان می دهند.
• همه ساله درختی در میدان مشهور ترافالگار (Trafalgar Square) لندن برپا می شود که مردمان نروژ آن را به ساکنان لندن اهدا می کنند. نروژی ها با این کار سعی دارند از انگلیسی ها قدردانی کنند زیرا آن ها در طول جنگ جهانی دوم به نروژ کمک های به سزایی کردند. 
• در سال 1918 در شهر بوستون ایالت ماساچوست آمریکا درخت کریسمس غول پیکری برپا کردند که آن درخت هدیه ای از سوی مسوولان استان نُوا اِسکوشیا (Nova Scotia) کانادا بود. این درخت نماد حمایت مردمان نوا اسکوشیا از اهالی بوستون به شمار می آمد زیرا این شهر دچار آتش سوزی بزرگی شده بود.
• در سال 2010 دولت کلمبیا درختان برخی جنگل های بزرگ کشورش را چراغانی کرد، این کار بسیار مفید بود زیرا در همان زمان، گردشگرانی تلاش کردند تا از جنگل ها عبور کرده و وارد شهرها شوند که با روشن شدن درخت ها دستگیر شدند و ناکام ماندند.
• شاهزاده هنریتا ناسو ویلبورگ (Henrietta of Nassau-Weilburg) در سال 1816 درخت کریسمس را به وین برد و پس از حمایت وی از این درخت آرام آرام استفاده از درخت کریسمس در اتریش رواج پیدا کرد.
• در فرانسه اولین بار از درخت کریسمس در سال 1840 یا 1808 استفاده شد و بر سر این موضوع که چه کسی آن را رواج داد اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی شاهزاده ارولئان (d'Orléans) را بانی این کار می دانند و بعضی دیگر ویلهمین هولستینبورگ (Wilhemine of Holsteinborg) وزیر وقت را مسوول این کار به شمار می آورند.
• درباره رواج درخت کریسمس در دانمارک افسانه های بسیاری وجود دارد که اغلب آن ها اصلا با وقایع تاریخی جور در نمی آیند.

درخت کریسمس در مراکز عمومی

از اوایل قرن بیستم در طول جشن کریسمس، درختان کریسمس را می شد در همه مراکز عمومی شهرهای اروپا و آمریکا دید. در جمهوری چک برای اولین بار در گردهمایی که برای بیکاران این کشور برپا شده بود درخت کریسمس قرار دادند که این ماجرا با استقبال مواجه شد و آرام آرام در میان مردم این سرزمین به محبوبیت رسید.

به مرور زمان با بیشتر شدن تعداد درخت های کریسمس در سراسر شهرها دولت مردان برای امنیت بیشتر مردم شان، شهرها را به کپسول های اطفا حریق مجهز کردند تا اگر درختان آتش بگیرند با مشکلی مواجه نشوند. در اینجا نگاهی داریم بر مشهورترین مراکز عمومی در دنیا که همه ساله درخت های کریسمس بزرگی را برپا می دارند و اهالی شهر برای دیدن آن ها گرد هم می آیند.

درخت مرکز شهر میلان (از سال 2008)

درخت بزرگ قصر واتیکان (از سال 2007)

درخت مرکز شهر سالرنو ایتالیا (از 2008)

علاوه بر این موارد همه ساله در ورشو، فرانکفورت، بوستون، هنگ کنگ و بسیاری از شهرهای مهم دیگر دنیا درخت هایی بسیار غول پیکر برپا می شوند که تصاویر برخی از آن ها را در ادامه مشاهده می کنید.

درخت کریسمس و مسایل محیط زیستی مربوط به آن

هنوز هم انجمن هایی در آمریکا فعالیت می کنند که به شدت با تولید درخت های کریسمس مصنوعی مخالف هستند و آن ها را زیان بار می دانند. درختان واقعی پس از خشک شدن در چرخه حیات باقی می مانند؛ اما درخت های پلاستیکی و یا ساخته شده از پی وی سی به محیط زیست آسیب های جبران ناپذیری وارد می کنند. گذشته از زیان های درختان پلاستیکی، گیاهان واقعی که برای جشن کریسمس استفاده می شوند هم آسیب زا هستند و برای رشد بیشتر به آن ها سم های شیمیایی می زنند.

بهترین راه، پرورش طبیعی درخت و کاشت دوباره آن هاست تا نابودی درخت های طبیعی موجب فرسایش خاک یا از بین رفتن زیستگاه موجودات زنده نشوند. سوزاندن درخت ها نیز باعث انتشار سرب در هوا می شود که برای موجودات زنده زیان بار هستند و باید از این کار جلوگیری کرد. امروزه با پایان کریسمس درختان سرسبز را به باغ وحش ها می برند تا حیوانات از آن ها تغذیه کنند.

درخت کریسمس و نظریه های مذهبی

در سال 1931 نظریه ای مطرح شد که طبق آن یک کشیش ارتودوکس گفته بود که جایز نیست مسیحیان برای یک جشن جان درختان را بگیرند. پیش از این نظریه، درختان زیادی را تزیین می کردند حتا در داخل کلیساها هم درخت های کریسمس به چشم می خوردند برای مثال در سال 1539 در کلیسای جامع استراسبورگ فرانسه درخت بزرگ و معروفی وجود داشت.

گذشته از جلوه وجودی درخت کریسمس که برخی ریشه آن را خدای باستانی میترا و بعضی دیگر، ادیانی غیر از مسیحیت می دانند. اجزای مذهبی دیگری هم در آن به چشم می خورند برای مثال فرشته ای را که بر فراز درخت کریسمس قرار می دهند را نمادی از فرشته هایی می دانند که در زمان تولد حضرت عیسی حضور داشتند.

همیشه مخالفان و موافق هایی در رابطه با جشن کریسمس و نمادهای آن وجود داشتند. روس ها اغلب با همه این سمبل ها به خصوص درخت کریسمس مخالف بودند و همه این اختلاف نظرها به عقاید دینی باز می گردد.

توصیه کارناوال

با وجود این که کریسمس جشنی مخصوص به پیروان دین مسیحیت است اما پیشنهاد می کنیم همیشه به اعتقادات ادیان دیگر احترام بگذارید به خصوص در کشورهای اروپایی و آمریکایی که کریسمس بزرگترین جشن آن ها به شمار می آید و با فرهنگ و دین ساکنان آن مرز و بوم در هم آمیخته است. در ایران هم در محله های مسیحی نشین شاهد برپایی درخت های کریسمس هستیم و برای تماشای تزیینات زیبای کریسمسی لازم نیست که حتما به کشورهای دیگر رهسپار شوید. 

به طور حتم درباره کریسمس و درخت زیبای آن صحبت های بیشتری از آن چه ما امروز بیان کردیم وجود دارد و درباره هر بخش از جشن می توان کتاب های قطوری نوشت و به بررسی نظرهای مختلف در طول تاریخ پرداخت به همین دلیل به این مقدار بسنده کردیم.

سخن آخر

امروز با هم نگاهی داشتیم بر درخت کریسمس و ماجراها و تاریخچه پر فراز و نشیب به وجود آمدن این نماد زیبا. 

اگر شما هم اطلاعات خاصی در رابطه با این درخت ها دارید و آن ها را از نزدیک دیده اید دیدگاه های خود را با ما در میان گذارید. بی صبرانه منتظر نظرهای شما خوبان هستیم.